Uwaga, nadwaga!

Autorem artykułu jest Mariusz P.

W ostatnich latach liczba osób z otyłością i nadwagą dramatycznie  wzrosła i osiągnęła w krajach rozwiniętych  zjawisko, które można określić epidemią. Podobnie  jest w krajach rozwijających się.

W europejskim badaniu MONICA wykazano, że kryterium otyłości (BMI > 30 kg/m2) osiągnęło aż 22 proc. kobiet i 15 proc. mężczyzn. Kryterium nadwagi zaś (BMI > 25 kg/m2) spełniała ponad połowa ludności  Europy. Przeprowadzone w USA badania (National  Health and Nutrition  Examination Survey) NHANES III (w latach 1988-1994) udowodniły,  że problem otyłości dotyczy znacznie większej liczby mieszkańców. Kryterium otyłości spełniało 25 proc. kobiet i 20 proc. mężczyzn, a ogromnym  problemem  u około 5,1 proc. okazała się otyłość olbrzymia (BMI > 40 kg/m2). 
            Wyniki z polskich badań POL-MONICA BIS (przeprowadzone wśród ludności zamieszkującej prawobrzeżną  Warszawę  i byłe województwo tarnobrzeskie)  wykazały otyłość u porównywalnej z europejskimi  badaniami ilości kobiet i mężczyzn, jednakże w Warszawie  było znacznie więcej przypadków  otyłości i nadwagi. W badaniach  z 2006 roku ustalono, że w Polsce jedynie około 16,5 proc. populacji  ma prawidłową  masę ciała.

            Z badań opublikowanych w 2004 roku wynika, że w USA  ponad 67 proc. populacji  odznacza  się nadwagą, a ponad jedna trzecia osób – otyłością. Osoby  te, prócz otyłości, często mają różne elementy zespołu metabolicznego: insulinooporność, nadciśnienie  tętnicze, dyslipidemię.  W związku z tym u otyłych rośnie ryzyko przewlekłych  chorób metabolicznych.

            Najpoważniejszą konsekwencją otyłości jest cukrzyca  typu II. Na świecie ilość osób z cukrzycą typu 2 rośnie w alarmującym  tempie. Przewidywana liczba chorych,  wg International Diabetes Institute z Melbourne,  w roku 2010 wyniesie 215,6 mln, czyli w porównaniu  z 1994 rokiem zwiększy  się o ponad 200 proc. Jest to oczywiście  związane z otyłością i można już mówić  o światowej  epidemii cukrzycy.  Dotyczy  to także Polski.

            Cukrzyca  i otyłość, jako problem społeczny,  są ciągle w Polsce niedoceniane.  Długotrwały  charakter tych chorób i powikłania  z nimi związane wymagają od chorego  oraz jego rodziny, a także lekarzy i innych  osób zajmujących  się cukrzycą, odpowiednich działań oraz zaangażowania instytucji ochrony  zdrowia. W większości krajów rozwiniętych zwalczanie otyłości i powikłań z nią związanych jest ogromnym problemem  ogólnospołecznym, regulowanym przez osobne akty ustawodawcze, osobne budżety, organizacje i programy  o ogólnonarodowym charakterze popieranym przez społeczeństwo.
Otyłość  jest niebezpieczna  dla zdrowia i życia. Najpoważniejsze zagrożenie stanowi cukrzyca, nadciśnienie  tętnicze, hiperlipidemia. To także możliwość  miażdżycy i choroby  niedokrwiennej serca. U osób z otyłością  i nadwagą  także często występują różnego rodzaju nowotwory: rak sutka, rak endometrium, rak prostaty, rak jelita grubego. Związek raka sutka i endometrium  został potwierdzony w wielu badaniach klinicznych.  Mechanizm rozwoju nowotworu wiąże się prawdopodobnie ze wzrostem poziomu estrogenów, bez jednoczesnego wzrostu gestagenów.  U otyłych kobiet obserwuje się PCO-s (zespół policystycznych jajników), charakteryzujący  się zaburzeniami  metabolizmu węglowodanów, insulinoopornością, zaburzeniami miesiączkowania, niepłodnością  i hirsutyzmem.

Nadmierne  magazynowanie tłuszczu dotyczy nie tylko tkanki podskórnej czy jamy brzusznej – tłuszcz magazynuje  się także w wątrobie. U około 70 proc. otyłych osób występuje stłuszczenie wątroby. Gdy  tłuszcz stanowi 5-10 proc. masy wątroby – następuje niealkoholowe zapalenie wątroby. Nagromadzony  w wątrobie tłuszcz działa toksycznie  i powoduje  zmiany podobne  jak w przewlekłym  alkoholizmie.
Ponadto otyłość to częstsze zagrożenie kamica wątrobową,  chorobami  stawów (zmiany  zwyrodnieniowe stawów, zaburzenia statyki kręgosłupa, rwa kulszowa),  chorobami  naczyń żylnych, a ostatnio coraz częściej obserwuje  się chorobę  obturacyjną płuc – w związku z nieprawidłowym stosunkiem wentylacji  do perfuzji płuc, hipoksemią  i hiperkapnią, bezdechem  sennym
Kobiety są bardziej podatne na otyłość w okresie pokwitania  (u dziewcząt). Otyłość  często łączy się w porodami  i okresami karmienia, a każda kolej- na ciąża przyczynia  się do zwiększenia  masy ciała o około 12 proc. Menopauza i zmiany czynności hormonalnej  powodują  tendencje  do odkładania tłuszczu na brzuchu. Jest to wynikiem  obniżenia stężenia estrogenów  i wyższym  poziomem  testosteronu. W okresie menopauzy  ogromną  rolę odgrywają czynniki psychospołeczne wiążące się często z za- kończeniem  aktywności  zawodowej;  nie bez znaczenia jest też estetyczny  wygląd kobiety, która często nie akceptuje  swej sylwetki i wpada  w depresję.
Mężczyźni,  w porównaniu  z kobietami, zwykle mniej zwracają uwagę na swój wygląd. Jednak brzuszny typ otyłości zwiększa zagrożenie chorobą niedokrwienna serca, zwłaszcza u młodych mężczyzn. Nadmierna  masa ciała podnosi  ryzyko chorób układu ruchu.
Otyłość  jest przyczyną  niskiej samooceny,  powoduje izolację społeczną, czasem kłopoty z zatrudnieniem.


Możliwość wystąpienia chorób zależy nie tylko od stopnia otyłości, ale głównie  od rozmieszczenia tkanki tłuszczowej.  Ryzyko związane z typem brzusznym  otyłości to: cukrzyca,  nadciśnienie  tętnicze, miażdżyca. Typ otyłości pośladkowo-udowy predysponuje do raków hormonozależnych: macicy, jajnika, sutka oraz raków przewodu pokarmowego. Zgodnie z wynikami WHO w otyłości trzykrotnie częściej występuje:cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, zaburzenia lipidowe, kamica wątrobowa, dwu-trzykrotnie częściej choroba niedokrwienna serca, zwyrodnienia  stawów. Nic więc dziwnego,  że otyłość skraca spodziewaną  długość życia. Epidemia otyłości obserwowana szeroko na świecie stała się obecnie  głównym  zadaniem  dla organizacji zajmujących się prozdrowotnymi standardami  życia.
W diagnostyce otyłości obowiązuje badanie podmiotowe, przedmiotowe oraz ocena metabolizmu węglowodanowego, lipidowego, funkcji tarczycy, czynności wątroby i układu sercowo-naczyniowego. Ponadto wykonuje się badania czynności  układu endokrynnego: insuliny, hormonów  nadnerczowych, hormonów płciowych.

Przyczyny wzrostu otyłości i nadwagi
Otyłość jest uwarunkowana wieloma czynnikami metabolicznymi, endokrynologicznymi, genetycznymi, środowiskowymi, psychologicznymi i behawioralnymi. Energetyczna równowaga u człowieka zależy od zbilansowania poboru energii z jej wydatkowaniem. Jeśli pobór energii jest większy niż jej wydatek, tłuszcz zaczyna gromadzić się w ustroju. Przyczyna  tego zjawiska jest złożona i nie do końca wyjaśniona. Składają się na to czynniki genetyczne oraz środowiskowe. W piśmiennictwie zgromadzono  dostateczną  liczbę faktów, że to czynniki  środowiskowe i tzw. „zachodni  styl życia” odgrywają  najważniejszą  rolę w rozwoju  otyłości.

Otyłość wśród dzieci i młodzieży. Masa urodzeniowa dziecka a otyłość
Otyłość  i nadwaga  dotyczy  szczególnie  osób dorosłych,  lecz w ciągu ostatnich kilkunastu lat rozpowszechnia się szyb- ko wśród dzieci i ludzi młodych.  Na rozwój otyłości ma ogromny  wpływ  okres życie płodowego, okres niemowlęcy, wczesne dzieciństwo.  Tylko w tym czasie występuje bowiem różnicowanie i rozwój komórek  tłuszczowych. Ogromną rolę w przyszłym  życiu człowieka  odgrywa  masa urodzeniowa dziecka. Dzieci z niską masą ciała są szczególnie podatne na nadmiar tłuszczu w życiu dorosłym  i na rozwój tzw. centralnej otyłości. Nawet gdy BMI jest dobrze kontrolowane, urodzeniowa masa ciała jest odwrotnie  proporcjonalna do możliwości wystąpienia insulinooporności, choroby niedokrwiennej serca, udarów mózgu, nadciśnienia  tętniczego, a przede wszystkim – cukrzycy  typu 2. Duża masa urodzeniowa dziecka ma lepszą proporcję  tkanki tłuszczowej (tłuszczu całkowitego)  do tkanki beztłuszczowej. Jest to także związane z wysokim BMI w życiu dorosłym, lecz daje mniejsze zagrożenie z powodu chorób metabolicznych.
Bardzo istotnym czynnikiem  ryzyka, z punktu widzenia  rozwoju chorób metabolicznych, jest przyrost masy ciała u dziecka w pierwszym  roku życia. I na ten problem pediatrzy winni zwracać szczególną  uwagę. Zwiększanie  się liczby otyłych dzieci budzi największy  niepokój  na świecie. W USA  około15 proc. dzieci w wieku 6-19 lat ma nadwagę, a wśród nastoletnich  Afroamerykanów – ponad 23,6 proc. Odsetek  ten jest wyższy o 4 proc, niż w badaniu przeprowadzonym przed 6 laty. Podobnie jest w krajach europejskich.

Rola tkanki tłuszczowej w ustroju
Dzięki postępowi  wiedzy  w ciągu ostatnich 20-30 lat wiemy, że tkanka tłuszczowa  jest nie tylko zwykłym rezerwuarem  energii. Przez wiele lat uważano,  że w okresie po posiłkowym zgromadzony tłuszcz w postaci TG  (triglicerydów) może być mobilizowany w okresie niedoboru  pożywienia. U dorosłego  człowieka  zawartość  tkanki tłuszczowej wynosi 17-23 proc. Jest to więc niewątpliwie magazyn energii. Obecnie wiadomo, że tkanka tłuszczowa  nie jest zwykłym magazynem  energii, ale aktywnym uczestnikiem  i modulatorem  nie tylko własnego metabolizmu.  To kluczowy czynnik  biorący udział w metabolizmie  energetycznym ważnych  narządów, takich jak mózg, mięśnie (mięsień  sercowy) i wątroba.

Tkanka tłuszczowa jako gruczoł wydzielania wewnętrznego
Tkanka  tłuszczowa  odgrywa  ogromna  rolę w procesach  metabolicznych. Wydziela szereg substancji o znaczeniu  kluczowym dla prawidłowego funkcjonowania narządów i tkanek odległych. Jest niezbędna  dla procesu  pokwitania  i zachowania płodności. Jej nadmiar natomiast (a szczególnie  tkanka tłuszczowa  trzewna) doprowadza  do wielu chorób cywilizacyjnych, w szczególności  – do cukrzycy. Chorobom tym można i należy zapobiegać.
Genetyczne uwarunkowania odżywiania i ich relacje do otyłości
Genetyczne uwarunkowania odżywiania  mają ogromne  znaczenie, ponieważ  odpowiednio zbilansowana  dieta jest warunkiem  zdrowia i prawidłowego stylu życia. Nawyki żywieniowe wśród populacji  na świecie wykazują duże zróżnicowanie. Fakt ten nie jest dostatecznie doceniany i słabo rozumiany, choć ma ogromne  znaczenie w występowaniu  otyłości i jej powikłań.
Tymczasem coraz więcej jest doniesień  sugerujących,  że genetyczne  różnice wśród ludzi są przyczyną  preferencji pokarmów  i sposobu odżywiania  się. Wstępne  wyniki badań sugerują, że związek między stylem życia a otyłością jest przynajmniej częściowo uwarunkowany genetycznie. Istnieje korelacja między genami wpływającymi  na żywieniowe nawyki, a to z kolei wpływa  na gromadzenie  tłuszczu i na metabolizm ustroju. Liczne badania epidemiologiczne wskazują na istotny związek między tłuszczem zawartym  w diecie a masą ciała.
Występowanie otyłości obejmuje  cały świat. Wraz z nią zwiększają się metaboliczne  zaburzenia. Stanowi to medyczny,  ekonomiczny i epidemiologiczny problem. Walka z tym problemem jest trudna, bo przyczyny  otyłości nie są jasno zdefiniowane  i dostatecznie  zrozumiane.  Wiedza o genetycznych i fenotypowych cechach i środowiskowych interakcjach  być może rzuci nowe światło na temat otyłości i jej metabolicznych powikłań.
---
prof. dr hab. n. med. Ida Kinalska - Cukrzyca a Zdrowie - Magazyn medyczny poświęcony cukrzycy
Artykuł pochodzi z serwisu www.Artelis.pl

Komentarze

Popularne posty z tego bloga

Kaki - wartości odżywcze i witaminy

Kurzajki - powiedz im "NIE" raz na zawsze!

Serdecznik, przedłużenie życia, magnez

Owsiki, czyli "trudne" pasożyty

Czerwona fasola - nowe odkrycie dietetyków czy chwilowa moda ?

Nowoczesne metody leczenia łysienia

Jak rozpoznać świerzb?